De vijf oude films geven een verrassend inkijkje in de historie van het Harlinger ziekenhuis. De filmblikken kwamen tevoorschijn bij het opruimen van een kamer waar meer oud archiefmateriaal aanwezig was. De oudste film dateert uit 1961 en bevat beelden van de verhuizing van het Algemeen Protestants Ziekenhuis (op het Bolwerk) naar het toen splinternieuwe Oranjeoord in de Wilhelminastraat (de latere politieschool). Het is bijzonder om te zien dat de verhuizing plaatsvond met hulp van het leger. Patiënten worden op de brancard in een zg. ‘drietonner’ gehesen, nadat ze eerst naar beneden zijn getakeld in een handbediende lift of door vier stoere militairen per brancard langs het trappenhuis zijn verplaatst.

Het gebouw aan de Wilhelminastraat heeft maar 13 jaar als ziekenhuis gediend. Het nieuwe Oranjeoord aan de Achlumerdijk werd in 1974 geopend. Er zijn films van de bouw, maar ook de openingshandeling door Koningin Juliana is vastgelegd door filmmaker Hein van den Oever. Er zijn ook mooie opnamen uit de lucht van het Harlingen van begin jaren ’70. Daarnaast zijn er twee films van personeelsavonden in Oranjeoord gedigitaliseerd. Medewerkers verzorgen een vrolijke toneel/cabaretuitvoering. Helaas zijn enkele films zonder geluid; maar voor sommigen zal het een feest van herkenning zijn.

‘Heel bijzonder dat dit beeldmateriaal nu openbaar beschikbaar is,’ zegt Chris Huizenga, vice-voorzitter van de Vereniging Oud-Harlingen. ‘Het geeft een mooi beeld van dit stukje geschiedenis van de stad.’ Het MCL heeft naast de films, het papieren archiefmateriaal van historisch belang zoals notulenboeken van de Harlinger ziekenhuizen overgedragen aan het Gemeentearchief Harlingen.

Kijken? Dat kan via deze links:

·         Fries Film en Audio Archief: https://www.archieven.nl/nl/ zoeken?mivast=0&mizig=47& miadt=158&milang=nl&misort= last_mod%7Cdesc&miview=ldt& mizk_alle=Streekziekenhuis% 20Oranjeoord%2C%20Harlingen

·         Playlist YouTube: https://www.youtube.com/ playlist?list= PLgFCErPdrLn6VIc7VG0tM5o9R8tnl 6HyZ

Foto: filmstill van de verhuizing van het Algemeen Protestants Ziekenhuis in Harlingen naar het nieuwe Oranjeoord aan de Wilhelminastraat, 1961.

Afgelopen dinsdag waren voor dit doel Rebecca Boer en Eline Duineveld in Harlingen. Zij volgen in Leeuwarden de opleiding tot tweedegraads docent geschiedenis. Namens de werkgroep Struikelstenen van Oud Harlingen nam Anneke Visser het duo op sleeptouw langs een aantal herdenkingsstenen, naar de plek van de voormalige synagoge in de Raamstraat en naar de Joodse begraafplaats.

“In Sobibor zijn 34.313 Nederlandse Joden vermoord”, vertelt Rebecca Boer. “Stichting Sobibor kent hun namen en gaf sommige slachtoffers al een gezicht door een verhaaltje over hun leven en werken te publiceren op de website van de stichting (https://www.sobibor.org/verhalen/). Hun verzoek aan NHL/Stenden is geweest méér van zulke verhalen te verzamelen. Via Minne Schiphof van de gemeente Harlingen belandden we bij Oud Harlingen en de Stadsgidsen, en zodoende lopen we nu hier.” Overigens is Harlingen niet de enige Friese plaats van waaruit inwoners naar dit vernietigingskamp werden gedeporteerd, vertelt Eline Duineveld: “Onder de slachtoffers waren bijvoorbeeld ook Joodse inwoners van Sneek, Gorredijk, Wolvega en Drachten.”

Wie geïnteresseerd is in het onderwerp kan in de webshop van Oud Harlingen het boekje 'Over Ieske van Nico van Pietsje van Sakkie en al die anderen' aanschaffen: verhalen over de opkomst en ondergang van de Joodse gemeenschap in Harlingen, en herinneringen aan de Joodse families die er niet meer zijn. Ook het kloeke boek 'De bevrijding van Harlingen' is nog te koop, met veel, deels nog niet eerder gepubliceerde foto’s én de historie van het Centraal Comité 1945, voortkomend uit de bezettingsgeschiedenis.

Op de foto Eline Duineveld (links) en Rebecca Boer bij de Struikelstenen voor de familie Polak in de William Boothstraat (foto Joachim de Ruijter).

Ook werden bij de verschillende oorlogsmonumenten op de Algemene Begraafplaats, zoals bij het Neuengamme monument, het Nederlands Indië monument en het monument op de Joodse Begraafplaats lichtjes neergezet. Tevens zijn er lichtjes geplaatst bij het oorlogsmonument Sint Joris en de draak in het Harmenspark, bij het Zeeliedenmonument op de Waddenpromenade en bij het monument op de Schritsen, ter herinnering aan de slachtoffers, die op 5 november 1941 zijn omgekomen bij het bombardement. Op meer dan 350 plaatsen in Nederland worden op kerstavond lichtjes bij oorlogsgraven geplaatst.

  

De thuiskijkers werden al vóór achten getrakteerd op beelden van het oude Harlingen. Het huishoudelijke deel van de vergadering werd vlot afgehandeld. Namens de kascommissie verklaarde René Attema het beheer van de financiën van de vereniging weer dik in orde. Vervolgens gaf Lilian Fopma een deskundig kijkje achter de schermen bij de restauratie van klassieke perronoverkappingen. Het was ooit vakwerk om deze fraaie constructies te maken, en nu vraagt het opnieuw ambachtelijke kennis en ervaring om alles in oude glorie te herstellen.

Hans Otten, bewoner van het oude politiebureau, trad voorjaar 2017 toe tot het bestuur van Oud Harlingen en een jaar later ook tot het bestuur van de Stichting Bescherming Historisch Harlingen. De eerste functie legt hij nu neer. Anneke Visser bedankte hem voor zijn inzet voor de vereniging en bood een gravure aan die een mooi plekje op het Noordijs zal krijgen. Daarna was ze zelf aan de beurt. Penningmeester Fred Attema memoreerde de activiteiten waar Anneke zich voor heeft ingezet: van het Magazine tot de jaarlijkse instuif in Trebol, van het boekje 'Harlingers bij-naam' tot commentaar bij filmvertoningen, van presentaties tot stadswandelingen, van de reeks Harlingen Mien Stadsje tot ledenwerfacties - de lijst is eindeloos. Dankzij haar gezonde nieuwsgierigheid voor de stad en zijn inwoners is Anneke ook een gewilde vraagbaak voor mensen die op zoek zijn naar gegevens over Harlinger gebeurtenissen, oude foto's of voorouders. Namens het bestuur bood Fred haar een brons aan, dat Anneke bij een 'venster op de stad' verbeeldt. Bovendien mag ze zich voortaan, welverdiend,  erelid van de vereniging noemen.

In haar afsluitende woordje benoemde Anneke nog het Struikelstenenproject, als een van de meest bijzondere en indrukwekkende projecten die ze mee mocht organiseren. Ze blijft beschikbaar om vragen van derden te beantwoorden en blijft voorlopig ook nog actief als redactielid van het jaarlijkse Magazine. 

Na het telefoontje, half oktober, dook Oud Harlingen in de archieven van de Harlinger Courant. We ontdekten dat pastoor Theodorus Petrus Jorna (1793-1872) veel voor de stad heeft betekend. Met name voor het Sint Annagesticht, de RK bewaarschool, de RK jongensschool en het RK arm- en weeshuis. Hij heeft ook gezorgd dat de eerste zusters Franciscanessen in 1855 naar Harlingen kwamen. Er was veel armoede in de stad, dus volop werk.

Pastoor Jorna kwam uit Wommels en is in 1819 tot priester gewijd. In 1822 werd hij pastoor in Harlingen. In 1853 werd hij deken van het dekenaat Leeuwarden. In 1867 werd een nieuwe zijvleugel van het Sint Annagesticht in gebruik genomen. Hoogstwaarschijnlijk heeft de gevelsteen in een van de gevels van dat gebouw gezeten.

Oud Harlingen is veel dank verschuldigd aan De Bouwvereniging, die toestemming gaf om de steen na waarschijnlijk meer dan 100 jaar terug te plaatsen in de Romastraat. Ook dank aan Jorritsma Bouw voor het terugplaatsen. Wiebren van Zandbergen heeft ook deze gevelsteen weer prachtig gerestaureerd. Bekijk het verschil eens, de oude steen is bijna onherkenbaar!

Bronnen: Harlinger Courant, jaargang 1867 en Magazine nr. 18 van de vereniging Oud Harlingen

Dank ook aan De Bouwvereniging voor de prettige samenwerking en voor het plaatsen door Jorritsma Bouw. Wiebren van Zandbergen was ook nu weer de restaurateur.

Vanaf 1915 werd in dit gedeelte van de stad door de gebroeders Hendrik en Empie (Egbert) Smeding gehandeld in (spijs)vetten. De handel nam toe en de verwerkingsmogelijkheden bleken niet meer toereikend te zijn. Besloten werd een nieuwe vetsmelterij met ketelhuis, koelruimte en opslagcapaciteit te bouwen. De eerste steen werd op 10 april 1924 gelegd door Jogchem en Hendrik Smeding, zonen van Hendrik Smeding sr. en Hendrik Smeding zoon van Empie Smeding. De aannemer was de firma Posthuma & Tigchelaar. De steen werd geplaatst in de muur van de expeditieruimte, waar nu de huizen in de Weverstraat staan. Dit deel van de wijk Almenum was tot begin jaren '80 van de vorige eeuw het bedrijventerrein van de firma H. Smeding, het kantoor zat op het Franekereind 30.

Met enige regelmaat komt er een gevelsteen of iets dergelijks boven water. Tientallen jaren heeft die soms in een schuur gelegen, op een zolder of juist in een kelder. En op een goede dag gaat dan de telefoon bij Oud Harlingen: 'Kunnen jullie er iets mee?'

In dit geval gaat het om een steen uit het Sint Annacomplex tussen Hofstraat en Tiepelplein. Het opschrift luidt: 'Eerste Steen / Van het / S. Anna Gesticht / Gelegd door den Heer / T P Jorna / 21 juli 1867'.
De vraag is: waar heeft deze steen precies gezeten? Zeer waarschijnlijk moeten we het zoeken in het roodomlijnde gebied op de foto.

Weet u iets, neem dan snel contact op via info@oud-harlingen.nl of spreek een van onze bestuursleden aan.

Tot de wijk Almenum begin jaren '80 werd vernieuwd, zat de steen in de tuinmuur van Bloemisterij de Vries aan de Kerkpoortstraat. De leeuw zat precies boven de ingang: een dubbele deur met fraaie gietijzeren roosters.

Rechtsboven op de steen is het jaartal 1658 te lezen, en onder het dier de letters R.I.W. Die initialen staan voor Riemer Jurjens Wijngaarden, een 'medevroedschap en hopman colonel' die op deze plek in de stad rond 1660 al een 'hof' had. Her en der in de binnenstad had hij andere bezittingen, zoals op de Heiligeweg en in de Hofstraat.

Wiebren van Zandbergen heeft de steen prachtig gerestaureerd. Onderstaand is die transformatie te zien. 

In totaal hebben er in heel Friesland 1380 clubs meegedaan aan Rabo ClubSupport. Met dit bedrag zit Oud Harlingen in de top 20 van alle verenigingen in 'onze' regio Leeuwarden-Noordwest Friesland. Een prachtig resultaat! Het geld wordt aangewend om in deze tijden van corona een digitale Najaarsvergadering te organiseren. Daar komt namelijk het nodige bij kijken, bij een vereniging waarbij normaal gesproken honderden leden zich in de plaatselijke schouwburg verzamelden!

De complete uitslag is vanaf vandaag te vinden op https://www.rabo-clubsupport.nl/

De werkgroepleden die de klus klaarden zijn Anneke Karsten, Auke Bootsma, Betty Vellinga, Ernst en Lena Rolffs of Roelofs, Freddy van der Meer, Joop Claus, wijlen Koos Vermeulen, Jan van Wilsum, Klaske Krottje, Piet Frölich, Renee Langhout en Rita Wiersma. Samen investeerden zij heel wat mensjaren in het transcriberen van de soms eeuwenoude proclamaties.

“Dit is voor de stad, maar ook voor heel veel inwoners geweldig leuk nieuws”, zegt voorzitter Anneke Visser van Oud Harlingen, “ook al heb je zelf helemaal niets met oude documenten of archieven. Uit deze achttienduizend oude documenten zijn namelijk honderdduizenden gegevens over de geschiedenis van onze stad opgeduikeld. Wie in de binnenstad woont kan nu allerlei gegevens vinden over zijn huis. Wie er tweehonderd jaar geleden woonde bijvoorbeeld, of wat het huis toen kostte. En misschien had het ooit wel een naam?” Ook veel mensen die bezig zijn met hun familiegeschiedenis gaan plezier hebben van het resultaat.

Alle gevonden gegevens over Harlinger huizen, familierelaties, beroepen, straatnamen, steegnamen en huisnamen is per huis te vinden op www.kleinekerkstraat.nl, onder ‘Zoek je huis’.

Net zoals de kerk destijds middels priesters en predikanten, schoolmeesters, kosters, organisten en kerkmeesters verbonden was met de stad rondom, zo verhaalt ook het boek over de handelsplaats en nijverheidsstad waar de kerk onderdeel van was. 

Het boek is voor € 12,50 te koop bij Pippel Houten Speelgoed (Prinsenstraat 1, Harlingen) en in de webwinkel van Oud Harlingen (prijs is dan exclusief verzending).